Çocuğunuz Gelişimsel Olarak Yaşıtlarının Gerisinde mi? 0-6 Yaş Gelişim Kontrol Listesi (Sizi bir uzmana yönlendirebilecek Erken uyarı noktaları / Erken Alarm noktaları nelerdir?) Aşağıda, 0-6 yaş arası çocuklar için bir gelişim kontrol listesi verilmiştir. Bu liste, bebekler ve küçük çocuklar ile ilgili gelişimsel dönüm noktalarını karşılamayan bir çocuk dikkate alınarak yazılmıştır. Başka bir deyişle bunlar, şu ya da bu türden bir gelişimsel gecikmeye işaret edebilen “Erken Uyarı Noktalarıdır”. Bu liste farklı kategorilere (yani, kaba motor, ince motor, biliş/problem çözme, sosyal/duygusal, öz bakım, sosyal/duygusal/oyunsal beceriler kategorilere) ayrılmıştır ve erken müdahale desteği / gelişimsel terapi için sevkin gerekli olup olmadığını belirlemenize yardımcı olacak biçimde kullanılabilir . Dikkat: Her çocuk farklı bir tempoda gelişir ve becerilerin kazanılmasında büyük değişkenlik gözlenir. Eğer bir çocuğun 18 aylık oluncaya kadar spesifik bir gelişim alanında yirmi beş beceri edinmesi bekleniyorsa, bunlardan bir ya da ikisinin eksik olması mutlaka bir problem olduğu anlamına gelmez. Bununla birlikte, bir çocuğun ne zaman erken müdahale desteğine gereksinim duyduğunu anlayabilmek önemlidir. Ne Zaman Erken Müdahale Desteği Gerekir? 0-6 Yaş Gelişim Kontrol Listesi Erken müdahale için bir uzmana sevk gerektirebilir Kaba Motor Beceriler Eğer Bir Çocuk… 7 aylık olduğunda yuvarlanmıyorsa 8 aylık olduğunda kollarını düzleştirip kendini yukarı itmiyor, başını ve omuzlarını kaldırmıyorsa 10 aylık olduğunda kendi kendine oturmuyorsa 10 aylık olduğunda sürünmüyorsa (“komando” sürünüşü—yerde karın üstü hareket etme) 12 aylık olduğunda emeklemiyorsa (dört elle, tipik olarak “emekleme” denilen hareket) 12 aylık olduğunda çocuk sandalyesinde dik oturmuyorsa 12 aylık olduğunda tutunarak ayağa kalkmıyorsa 14 aylık olduğunda kendi kendine ayakta durmuyorsa 18 aylık olduğunda yürümüyorsa 30 aylık olduğunda zıplamıyorsa 30 aylık olduğunda kendi kendine merdivenlerden inip çıkmıyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Kaba motor becerilerle ilgili diğer bazı “alarm noktaları da” şunlardır: Ayakta durmayı başarmak için ellerini gövdesi üstünde yukarıda tutarak yürüyorsa Ayaklarının tabanına basarak değil, yalnızca ayak uçlarında yürüyorsa Görünür bir neden olmadan sık sık düşüyor veya tökezliyorsa 2 yaşında geldiği halde ayakları hala “içe dönük” duruyorsa Alışılmadık sürünme örüntüleri gösteriyorsa Ayrıca bilinmeyen herhangi bir tıbbi tanı da “alarm noktası” sayılabilir. Bunlardan bazıları; Serebral Palsi, Down Sendromu, Metabolik Sendrom tanıları, Doğumsal Kalp Rahatsızlıkları vb. varsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. İnce Motor Beceriler Eğer bir çocuk… 6 aylık olduktan sonra iki elini de sık sık yumruk yapıyorsa 10 aylık olduğunda iki elini orta çizgiye (vücudunun merkezine) getirmiyorsa 10 aylık olduğunda nesneleri birbirine vurmuyorsa 12 aylık olduğunda ellerini çırpmıyorsa 12 aylık olduğunda nesneleri bilinçli olarak ve hemen elinden bırakmıyorsa 12 aylık olduğunda biberonunu kendi başına alıp ağzına götürerek yere uzanmadan ememiyorsa 18 aylık olduğunda boya kalemini hala elini yumruk yaparak kullanıyorsa 18 aylık olduğunda tam gelişmiş kıstırma tutuşu yapamıyorsa (başparmağı ile işaret parmağını birbirine tam temas ettiremiyorsa) 24 aylık olduğunda dik çizgi çekmeyi taklit etmiyorsa 30 aylık olduğunda makasla kesmiyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. İnce Motor Becerilerle İlgili Diğer Bazı “Alarm Noktaları da” Şunlardır: Bir görevi tamamlamak için yalnızca tek elini kullanma Bir elini/kolunu hareket ettirememe/açamama Yoğun dikkat gerektiren küçük görevler sırasında ağızdan salya akması Bir şeyler yapıyorken eşgüdümsüz ya da istemsiz sert hareketler sergileme Boya kalemi darbelerinin aşırı koyu ya da görülemeyecek kadar silik olması Bilinmeyen herhangi bir tıbbi tanı da “kırmızı bayrak” sayılabilir: Down sendromu, serebral palsi, vb. varsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Bilişel / Problem Çözme Eğer bir çocuk… 15 aylık olduğunda oyuncak bir bebekte vücut hareketlerini (yani, bebeği öpme, besleme gibi hareketleri) taklit etmiyorsa 27 aylık olduğunda iki ayrı nesne dizisini türlerine göre eşleştiremiyorsa (örneğin, küpleri bir kutuya, oyuncak insanları başka bir kutuya koyamıyorsa) 27 aylık olduğunda bir modeli ezbere taklit edemiyorsa (örneğin, dişlerini nasıl fırçaladığını göster dediğinizde bunu yapamıyorsa) 31 aylık olduğunda iki ayrı nesne dizisini renklerine göre eşleştiremiyorsa Etkinlikler sırasında akranlarına kıyasla problem çözmede güçlük çekiyorsa Çevresinde ve olağan düzende meydana gelen değişikliklerin farkına varmıyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Duyusal Eğer bir çocuk… Çok telaşlıysa, hep hareket halindeyse ve bir göreve dikkatini çok kısa süre veriyorsa Çoğu kez yavaşsa ya da geç tepki veriyorsa (her zaman, şekerleme yaptıktan sonra bile yorgun görünüyorsa/yavaş yanıt veriyorsa) Yemek seçiyorsa Bir yeri incindiği zaman bunun farkına varmıyorsa (yaralanınca ağlamıyor, irkilmiyor ya da tepki göstermiyorsa) Salınmaktan/hareket etkinlerinden korkuyorsa; kucağa alınmayı ya da baş aşağı döndürülmeyi sevmiyorsa Yeni etkinler öğrenmekte (motor planlamada) güçlük çekiyorsa Kendisini uygun biçimde sakinleştirmekte zorlanıyorsa Sürekli, otururken bile, etrafta dolaşıyor gibi görünüyorsa Göz teması iyi değilse ya da hiç yoksa Sık sık zıplıyor ve/veya kasıtlı olarak yere düşüyorsa/oraya buraya tosluyorsa Kendisinin ve başkalarının güvenliğine aldırmaksızın düşmek için fırsat kolluyorsa Diğer çocuklar da dahil, gördüğü her şeye sürekli dokunuyorsa Hipotonik ise (vücudu ıslak erişte gibi gevşekse) Etkinlikler ya da yerler arasında geçiş yapmakta güçlük çekiyorsa Olağan düzende değişiklik olunca fazlaca huzursuzluk hissediyorsa Diş fırçalama, saç tarama, saç tıraşı, tırnak kestirme vb. gibi bakım etkinliklerinden ya da banyo yapmaktan nefret ediyorsa Bir yerlerini kirletmekten ya da çimen, kum, halı, boya, oyun hamuru vb. gibi farklı dokulara ellemekten korkuyorsa/tiksiniyorsa/kaçınıyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. DİKKAT: Duyusal bütünleştirme/duyusal işleme sorunları yalnızca yetkili uzmanlar (öncelikle, fizyoterapistler ve uğraşı terapistleri) tarafından teşhis edilmelidir. Duyusal sorunlarla ilgili gibi görünen bazı davranışlar gerçekte duyusal gereksinimlerden bağımsız olan davranışsal sorunlar olabilir. (Duyusal İşleme Sorunları Konusunda Eksiksiz Bir Semptom Kontrol Listesi İçin Buraya Tıklayın) Eğer çocukta şunlar varsa, görmeyle ilgili bir problem bulunabilir… Başkalarıyla göz teması kurmazsa ya da nesneleri bir gözüne veya her iki gözüne 7.5-10 cm yaklaştırırsa Yakınındaki bir nesneye uzanmazsa Eğer çocukta şu durumlar varsa, işitme problemleri bulunabilir… Seslere ya da tanıdığı kişilerin çağrılarına tepki vermezse Zil sesine ya da ses çıkaran başka nesnelere dikkatini yöneltmezse Farklı düzeylerdeki seslere uygun şekilde tepki vermezse Kendi kendine gıgıldamazsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Öz Bakım Eğer bir çocuk… Yemek yerken yiyecekleri ısırmakta veya çiğnemekte güçlük çekiyorsa Lokmaları çiğnemesi ve/veya yutması uzun zaman alıyorsa Yemek sırasında ya da sonrasında her zaman öksürüyorsa/boğulur gibi oluyorsa Yemek sırasında/sonrasında ses kalitesinde değişiklik gösteriyorsa (yani, konuşması/sesleri ağzında su varmış gibi ya da kabay çıkıyorsa) Farklı gıda aşamaları arasında geçiş yapmakta güçlük yaşıyorsa 14 aylık olduğunda kendi kendine atıştırmalık (parmak maması) yemiyorsa 15 aylık olduğunda kaşık kullanmaya çaba göstermiyorsa 15 aylık olduğunda normal bir su bardağını alıp ondan içmiyorsa 15 aylık olduğunda şapkasını, çoraplarını ya da eldivenini çıkarması istendiğinde bunu yapamıyorsa 19 aylık olduğunda ellerini ya da yüzünü kendisi yıkamaya çalışmıyorsa 22 aylık olduğunda giyinme işlerine yardım etmiyorsa (fermuar açıp kapatmak hariç) 34 aylık olduğunda büyük düğmeleri, çıtçıtları ve ayakkabı bağlarını bilinçli şekilde çözemiyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Sosyal/Duygusal/Oyunsal Beceriler Eğer bir çocuk… 4 aylık olduğunda gülümsemiyorsa Etkinlikleri sırasında ya da akranlarıyla ve/veya erişkinlerle etkileşiminde göz teması kurmuyorsa 12 aylık olduğunda sosyal dikkat çekecek davranışlar sergilemiyorsa 24 aylık olduğunda eylemleri ve hareketleri taklit etmiyorsa 24 aylık olduğunda yap-inan oyunları oynamıyorsa Bir nesneyle uygun şekilde oyun oynamıyorsa (yani, nesneleri bir kutuya koymaya çalışmak yerine, kutuda bırakıyor ve parmaklarının arasında çevirip duruyorsa) Dönmekte olan nesnelere (yani, topaç, oyuncak araba vb.) dikkatini yöneltmiyorsa; ayrıca, normalde topaç gibi dönmeyen şeyleri öyle döndürmeye çalışıyorsa Görevlere odaklanmakta önemli güçlük çekiyorsa Etkinlik değişikliğinde ya da bir etkinlikten diğerine geçerken fazlaca huzursuz oluyorsa Erken Müdahale Desteği düşünülmelidir. Kaynakça: https://ribem.com.tr/gelisim-geriligi/